Әр мегаполистің өз музыкасы бар — кафе динамиктерінен ағып жатқан немесе көлік терезелерінен шыққан емес, күнделікті уақыттың бір бөлігіне айналған, бойыңа ақырын сіңетін тыныш әуен. Бұл қаланың акустикалық атмосферасы: метроның гүрілдеуі, трамвайдың шырылдауы, жағалау аспанындағы шағалалардың айқайы, дымқыл асфальттың үстіндегі дөңгелектердің сыбдыры, күзетшінің кілттерінің шырылдауы, тіпті түнде қала тыныс алғандай қатып қалған тыныштық. Мегаполистің бұл көрінбейтін саундтрегі тек көңіл — күйді ғана емес, сонымен бірге психиканы, мінез-құлықты, кейде оның тұрғындарының тағдырын да қалыптастырады.

«Қала — бұл үлкен музыкалық аспап», — дейді дыбыстық дизайнер Мәрия Саятқызы, — тек оның пернелері — көшелер, қиылыстар, алаңдар. Күн сайын мен дыбыстарды іздеу үшін дыбыс жазғышпен шығамын: аулада иттердің таңертеңгі үруі, автобус қоңыраулары, ауысу қадамдарының жаңғырығы. Мұның бәрі-аудиожазбаны тоқуға болатын материал, бірақ қала тұрғыны үшін бұл да өшірілмейтін фон». Мегаполистің дыбыстық ландшафты күрделі және көп қабатты құбылыс. Урбанистер атап өткендей, кең даңғылдар дыбыстарды бейнелейді, тереңдік пен полифонияны немесе бірнеше үндестікті жасайды, ал тар көшелер жаңғырықты күшейтеді, әр дыбысты созып, үйреншіктіқылады. Көп қабатты ғимараттар дыбыстық дәліздерді құрайды, онда тіпті қарапайым мотоцикл дауысы ұшатын истребитель сияқты естілуі мүмкін.

Бірақ бұл симфонияның сәл кемшілігі де бар. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мәліметтері бойынша, шу психикалық және физикалық денсаулыққа негізгі экологиялық қауіптерінің бірі болып табылады. Біздің миымыз эволюциялық түрде қоршаған дыбыстық ортаны үнемі бақылап отырады: өткір, қатты немесе күтпеген дыбыстар,  амигдаланы (миндаль тәрізді ми бөлігі)  — мазасыздық пен стресстің орталығын бірден оятады. Дала табиғатында бұл өмірді сақтап қалатын, бірақ бетондық джунглиде тұрақты акустикалық қысым психиканы әлсіретеді.

«Қалалық шу — бұл созылмалы стресс», — деп түсіндіреді психология ғылымдарының кандидаты Жанат Біржанова. — Ми үнемі күзетте: «қазір бірдеңе болады»,»сақ болу керек». Кортизол деңгейі өседі, ұйқы нашарлайды, концентрация төмендейді, мазасыздық жоғарылайды. Бұл жай ғана жағымсыз фактор емес, тұрақты ішкі шиеленіс». Санитарлық нормалар бойынша тұрғын аудандарда рұқсат етілген дыбыс деңгейі-шамамен 45 децибел, бұл көрсеткішті тыныш әңгімемен салыстыруға болады. Бірақ мегаполистің дыбысы 80 децибел және одан жоғары: бос емес трек немесе метро вагонының деңгейі. Қаланы аралап жүріп, адам бір сағат ішінде акустикалық жүктемелердің бүкіл ауқымын сезінуі мүмкін: жатын бөлмесінің таңертеңгі тыныштығынан бастап, қатты құрылыс шуына дейін.

Дегенмен, барлық дыбыстар бірдей зиянды емес. Санкт-Петербург ғалымдарының зерттеуі көрсеткендей: қаланың дыбыстық ландшафты — бұл бағдарлар жүйесі, эмоционалды тежегіш, өмір ағымын сезіну тәсілі. Трамвайдың шырылдауы балалық шақтың тәтті естеліктерін тудыруы мүмкін, ал Арбаттағы көше музыканттары мереке мен еркіндік сезімін қайтарады. Кейбіреулер үшін алаңдағы субұрқақтың шуы — бұл көктем келді десе, ал екіншісі үшін терезенің астындағы иттердің үруі туып өскен үйді еске түсіреді. Дыбыстар қалалық сәйкестіктің бір бөлігіне айналады, уақыт пен кеңістікті шарлауға көмектеседі, сенімділік пен тыныштық сезімін қайта оралмастай береді. «Мен күннің әр уақытында, бір жердің дыбыстық ландшафтының қалай өзгеретінін жиі жазамын», — дейді урбанист мырза Қасым Арманұлы. — Таңертең ойын балаларыныңдауыстарына, күндіз — ит серуендеушілер мен студенттерге, кешке — шулы жастарға толы. Түнде кенеттен жып-жымыр тыныштық пайда болады. Бұл таңғажайып сезім: қала тыныс алып, өз өмірін өткізіп жатқан сияқты, ал сіз бен біз бұл тыныс алудың бір бөлігіміз».

Алайда, мегаполис созылмалы шаршаудың көзі болмауы үшін дыбыстық гигиена қажет. Психологтар күніне кем дегенде екі сағатты үнсіз өткізуге, ұйықтау үшін құлақ тығындарын немесе босаңсытатын музыканы қолдануға, үйде дыбыс оқшаулауына қамқорлық жасауға кеңес береді. Дыбыстық дизайнерлер өз кезегінде қаланы саналы түрде тыңдауға — акустикалық ландшафттың реңктерін ажыратуға, тіпті шуылда да үйлесімділікті табуға үйретеді. «Мен жаңбырдан кейін қаланың үнін тыңдағанды ұнатамын», — дейді көп оқырмандар. Су шаңды басады, тіпті дыбыстар да тазаланады. Троллейбус дымқыл жолмен сырғанап бара жатқанда, алыстан біреу күліп тұрғандай. Осындай сәттерде біз түсінеміз: егер сіз бен біз оны тыңдауды үйренсек, қала тек стресс емес, сонымен қатар шабыт көзі болып табылады».

Күннің соңында, мегаполис бір тамжылсыз қатып қалған кезде, тыныштық — бұл үлкен қаланың ең қымбат валютасы. Ол бір уақытта қорқытады және өзіне шақырады. Мегаполис үйлесімді естілуі мүмкін бе? Немесе біз осы шу дабылына байлаулы қаламыз ба? Жауап жоқ. Бірақ, мүмкін, қалада өмір сүру өнері — бұл үнге назар беріп есту өнері: шуда музыканы таба алу, ал үнсіздікте өзін табу

Автор: Аида Мухаметжанова